تحول علوم انسانی در نقشه جامع علمی: تمرکز بر حل بحران‌های ملی و نیازهای واقعی جامعه

به گزارش روابط عمومی و اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم، در نشست مشترک شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی با فرهنگستان علوم، آخرین مراحل نهایی‌سازی «فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر» و نحوه تلفیق راهبردی آن در «نقشه جامع علمی کشور روزآمدشده» مورد بحث و بررسی قرار گرفت و در نهایت، ساختار نهایی و سازوکار ادغام این سند با نقشه جامع به تصویب نهایی رسید.

این نشست با حضور دکتر محمدرضا مخبردزفولی (رئیس فرهنگستان علوم)، دکتر سعیدرضا عاملی (رئیس شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی)، دکترناصر باقری مقدم (مدیر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور) و دکتر محمودحاجیلویی (دبیر علمی روزآمدسازی فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر) و تیم تدوین کننده برگزار شد. محور این گفتگو ارائه گزارش روند تدوین «فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر» و جایگاه آن در به‌روزرسانی نقشه جامع علمی کشور بود. 

دکتر مخبر دزفولی، رئیس فرهنگستان علوم و قائم مقام رئیس ستاد علم و فناوری؛ چارچوب به‌روزرسانی این سند را در سه محور اصلی خلاصه کرد و تأکید داشت نسخه جدید باید به‌طور مستقیم به مسائل مبتلابه و بحران‌های ملی بپردازد. 

وی خاطر نشان کرد به‌روزرسانی نیازمند «آسیب‌شناسی دقیق» است تا غفلت‌های موجود با نگاهی واقع‌بینانه اصلاح شوند. دکتر مخبردزفولی تأکید کرد که برنامه‌های جدید باید زمینی و واقع‌گرایانه باشند و نقشه نهایی باید بر اهداف محدود و اولویت‌های مشخص تمرکز نماید. وی همچنین افزود که نقشه جامع علمی کشور بر اساس «الگوی آینده» تدوین خواهد شد؛ لذا شناخت «کلان‌روندهای علم و فناوری جهانی» ضروری است و خواستار شد که فصل علوم انسانی، اجتماعی وهنر در انطباق کامل با سیاست های کلی نقشه جامع نهایی سازی شود.

رئیس فرهنگستان علوم بیان کرد که فصل تدوین‌شده در حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر از اتقان لازم برخوردار است و تصویب نهایی آن را گامی اساسی برای آغاز فاز اجرایی سند عنوان کرد. وی با چارچوب سند مبنی بر اختصاص فصل مشترک و سه فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر؛ فصل بهداشت، سلامت و آموزش پزشکی و فصل علم و فناوری موافقت کرد.

دکتر عاملی، رئیس شورای تحول علوم انسانی، روند تدوین «فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر» را حاصل همکاری گسترده کارشناسان و پژوهشگران با تمرکز بر چهار رکن اساسی «اسلامی‌سازی»، «بومی‌سازی» ، «کارآمدی» و«روزآمدسازی و نوآوری» دانست. وی با ارج نهادن به تاکیدات رهبری معظم انقلاب و مستندات مختلف داخلی و خارجی، بیان داشت که نقشه جامع علمی کشور باید به جایگاه علمی و فکری ویژه‌ای دست پیدا کند که پاسخگوی نیازهای متنوع و واقعی جامعه ایران باشد. 

دکتر عاملی همچنین تأکید کرد که علوم انسانی در عصر حاضر نیازمند تعریفی نوین است که فراتر از علوم انسانی سنتی و غربی باشد و در قالب یک نظام جامع که بستر ساز پیشرفت کشورباشد، رشد یابد. 

وی بر نقش کلیدی علوم انسانی، اجتماعی و هنر در تقویت بنیان‌های فکری و ارتقای قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران تأکید ویژه‌ای کرد و بر ضرورت اتخاذ ساختاری نوین و دو بخشی برای تدوین اسناد ملی تأکید کرد. 

ساختار پیشنهادی با هدف افزایش شفافیت، قابلیت ارزیابی و مدیریت بهتر طراحی شده و از دو بخش اصلی تشکیل می‌گردد:

بخش اول: پیکره اصلی سند؛ این بخش که ساختار اصلی و مدیریتی سند را تشکیل می‌دهد، باید در قالب چهار جزء اساسی طراحی شود تا کلیت راهبردی سند به سرعت قابل درک باشد: خلاصه مدیریتی، اهداف کلان، بسته‌های برنامه‌ای و نگاشت نهادی. بخش دوم شامل مستندات پشتیبان است، این بخش به مستندسازی مبانی نظری و مکانیسم‌های اجرایی سند می‌پردازد. 

دکتر عاملی تشریح کرد که یکی از محوری‌ترین مباحث این جلسه، چگونگی جایگزینی فصول در نقشه جامع علمی کشور و طراحی ساختار سه‌بخشی جدید بود. بر اساس این طرح، «فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر» به عنوان یک بخش مستقل، در کنار دو فصل دیگر یعنی «پزشکی» و «سایر علوم» قرار خواهد گرفت. وی افزود: در کنار این سه فصل، به یک بخش مشترک نیز نیاز داریم. این بخش مشترک، ضمن نمایان ساختن اشتراکات میان حوزه‌های مختلف در نقشه، بستری را برای پیوند و تلفیق اثرگذار میان آن‌ها فراهم می‌آورد.

هدف نهایی، دستیابی به یکپارچگی و تعامل سازنده میان تمامی فصول نقشه جامع علمی کشور است.

در ادامه نشست دکتر حاجیلویی، دبیر علمی روزآمدسازی فصل علوم انسانی، اجتماعی و هنر به ارائه گزارشی از مراحل تدوین کار پرداخت و اعلام کرد، این سند10 هدف کلان را در قالب ۸ بسته برنامه‌ای دنبال می‌کند. این بسته‌های برنامه‌ای به گونه‌ای طراحی شده‌اند که کمّی‌پذیر، شاخص‌دار و قابل نظارت باشند.این اهداف شامل تحول در علوم انسانی بر پایه معارف اسلامی و با رویکرد بومی‌سازی دانش، افزایش نقش این علوم در تولید ثروت و قدرت جمهوری اسلامی، تقویت اقتصاد هنر و توسعه زیرساخت‌ها و گفتمان‌سازی در این حوزه است. 

وی افزود: ارتباط میان دانشگاه و صنعت و افزایش سهم شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه علوم انسانی از دیگر اهداف مهمی است که در بازنگری این نقشه در حوزه علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. 

وی بیان داشت که در این فصل از نقشه جامع علمی کشور، جایگاه ویژه‌ای به هنر اختصاص داده شده است؛ هنر به‌عنوان یک زبان جهانی و ابزاری کلیدی در انتقال ارزش‌ها و تقویت قدرت نرم ملی مدنظر قرار گرفته است. برای حوزه هنر، بسته‌ای مجزا تعریف شده که در آن، حمایت از تحقیقات بنیادین، توسعه آموزش‌های کارگاهی و نظام استاد-شاگردی، و تقویت اقتصاد هنر مورد تأکید قرار گرفته است.

دکتر حاجیلوئی در پایان، بر تبیین نظریه سیاستی «کارآمدی» برای تحول علوم انسانی به عنوان رکن اساسی سند تأکید کرد. وی تصریح کرد که تحقق «اسلامی‌سازی» علوم، از مسیر «کارآمدی» و «حل مسائل واقعی کشور» میسر می‌شود و این سند با تمرکز بر تبدیل خروجی‌های پژوهشی به دستاوردهای ملموس و تأثیرگذار در حوزه‌های کلیدی پیشرفت ایران، این هدف را دنبال می‌کند. این جلسه در واقع گامی مهم در راستای نهایی‌سازی فصل  علوم انسانی، اجتماعی و هنرنقشه جامع علمی کشور بود که بر اساس گزارش‌ها، پیش‌نویس آن با پشتوانه مطالعات تطبیقی، بررسی اسناد بالادستی و نظرات مقام معظم رهبری تهیه شده است. هدف نهایی این سند، ارائه نقشه راهی کاربردی و کارآمد است که می‌تواند نقش علوم انسانی را در پیشرفت کشور و تقویت قدرت ملی را پررنگ سازد.

دکتر باقری مقدم، مدیر روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با اشاره به ضرورت همسویی فصل علوم انسانی با نقشه جامع علمی کشور، درباره نقش زیربنایی این حوزه در توسعه علمی و فناوری کشور سخن گفت و بر اهمیت سیاستگذاری هدفمند جهت افزایش سهم پژوهش‌های بومی و اسلامی تاکید کرد.

دکتر عاملی، در جمع‌بندی نهایی نشست بر نقش محوری و هدایت‌کننده شورای تخصصی تحول و ارتقاء علوم انسانی  به‌عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیر در پیشبرد تحولات این حوزه تأکید کرد و خواستار تقویت همکاری‌های بین‌نهادی شد. وی با تبیین رویکرد نوین، ضرورت استقرار نظام‌های داده‌محور و استانداردسازی اطلاعات در علوم انسانی، اجتماعی و هنر را مؤلفه‌ای راهبردی برای موفقیت دانست و بیان داشت: ایجاد زیست‌بوم  یکپارچه، یکی از مسیرهای اساسی برای ارتقای جایگاه علمی ایران در عرصه جهانی است.