ابوریحان بیرونی نماد علم یکپارچه و تفکر مبتنی بر تجربه است / علوم پایه ریشه همه پیشرفت‌های بشری است

به گزارش روابط عمومی و اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم، در این آیین، دکتر علی‌اکبر موسوی موحدی، رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، در سخنانی ضمن خیرمقدم به حاضران و تبریک به برگزیدگان، گفت: با سلام و احترام خدمت همه بزرگواران. از حضور ریاست فرهنگستان و هیئت‌ رئیسه  همچنین از برگزارکنندگان این گردهمایی علمی ارزشمند تشکر می‌کنم. امروز یازدهمین دوره جایزه ابوریحان بیرونی را برگزار می‌کنیم؛ جایزه‌ای به نام دانشمندی که بیش از هزار سال از زمان او می‌گذرد، اما تفکر و روش علمی‌اش همچنان در علم مدرن حضور دارد.

موسوی موحدی با اشاره به روش علمی ابوریحان بیرونی تصریح کرد: اگر به کارنامه هزار ساله این دانشمند بزرگ نگاه کنیم، می‌بینیم که در علم، کم‌خطاترین اندیشمند تاریخ است. او باور داشت که هر نظریه و بحث علمی باید بر پایه شواهد تجربی و آزمایش‌های دقیق بنا شود. ابوریحان برای هر مسئله علمی، ابزار اندازه‌گیری می‌ساخت و بر سنجش کمی پدیده‌ها تکیه داشت. این همان رویکردی است که امروزه مبنای علم مدرن است.

وی افزود: خداوند نیز در قرآن می‌فرماید: من جهان را با اندازه آفریدم و همین اندازه‌گیری، اساس فهم علمی جهان است. علم مدرن با اندازه‌گیری حرف می‌زند و ابوریحان بیرونی هزار سال پیش این اصل را درک کرده بود. سومین ویژگی تفکر او، دقت و سنجش بود؛ علمی که امروز آن را «علم دقیق» می‌نامیم.

رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، یکی از مهم‌ترین ابعاد اندیشه ابوریحان را نگاه یکپارچه به علم و عالم دانست و گفت: ابوریحان به همه حوزه‌های دانش، از فیزیک و نجوم تا جغرافیا و پزشکی، نگاهی پیوسته و درهم‌تنیده داشت. ابتدا علوم پیرامونی را می‌شناخت و بعد به ساختارهای بیرونی می‌پرداخت. همین نگرش، امروزه اساس علوم میان‌رشته‌ای است که در دنیا با عنوان سیستم شبکه‌ای و یکپارچه شناخته می‌شود.

وی خطاب به جوانان و برگزیدگان جایزه ابوریحان بیرونی تأکید کرد: در زندگی ابوریحان بیرونی باید تأمل کرد؛ او در کنار علم، پایداری و تاب‌آوری داشت. امروز علم، صرفاً داده و اطلاعات نیست. اطلاعات بخشی از علم است، اما علم واقعی آن ضمیر آگاه و خلاقی است که می‌تواند از اطلاعات برای تصمیم‌گیری‌های بزرگ استفاده کند.

دکتر موسوی موحدی با اشاره به مفهوم «علم مقاومت» گفت: علم تنها هوش و استعداد ذهنی (IQ) نیست. علم یعنی تاب‌آوری، یعنی غواصی در اعماق نامرئی حقیقت. کسی که بتواند در فشارهای لایه‌لایه علم فرو رود و از اعماق آن گوهر معرفت را بیرون آورد، عالم واقعی است.

وی ادامه داد: ریشه همه پیشرفت‌های فناورانه و نوآوری‌های بشری در علوم پایه است. اگر این ریشه را تقویت نکنیم، نه می‌توانیم اطلاعات درست تولید کنیم، نه آن‌ها را به‌درستی به کار بگیریم. علوم پایه ریشه همه رشته‌های علمی است، اما چون در زیر زمین است و دیده نمی‌شود، کمتر به آن توجه می‌شود.

رئیس گروه علوم پایه در تبیین برداشت خود از ماهیت علوم پایه توضیح داد: علوم پایه را نباید تنها در پنج رشته فیزیک، شیمی، ریاضی، زیست‌شناسی و زمین‌شناسی خلاصه کرد. برداشت من این است که علوم پایه، ضمیر انسان متعالی است که به اعماق ناشناخته فرو می‌رود، گوهر دانش را می‌یابد و آن را در اختیار دیگر رشته‌ها می‌گذارد. علوم پایه ابزار فهم جهان و تغذیه‌کننده همه علوم دیگر است.

او با بیان اینکه عالم واقعی کسی است که عمق نامرئی‌ها را ببیند، افزود: ابوریحان بیرونی نمونه چنین عالمی بود؛ او همه علوم را می‌دانست، به چند زبان تسلط داشت، و میان دانش‌های مختلف ارتباط برقرار می‌کرد. امروز ما نیز باید همان نگاه جامع و شبکه‌ای را در علم حفظ کنیم.

موسوی موحدی در ادامه با اشاره به واژه Universe گفت: واژه یونیورس از دو بخش تشکیل شده است: Uni یعنی واحد و verse یعنی در هم‌پیچیده. یعنی جهان نظامی واحد و پیچیده است. بنابراین، علم نیز باید چنین باشد یک کل به‌هم‌پیوسته و نه مجموعه‌ای از رشته‌های مجزا.

وی اظهار کرد: ابوریحان بیرونی، همه دانش‌ها را در پیوند با هم می‌دید. از ریاضی و فیزیک تا پزشکی و جغرافیا. حتی علوم جدیدی مانند هوش مصنوعی و فناوری‌های کوانتومی نیز از همین نگاه یکپارچه به علم زاده شده‌اند.

موسوی موحدی در پایان سخنان خود از بنیان‌گذاران و دست‌اندرکاران جایزه ابوریحان بیرونی قدردانی کرد و گفت: از فرهنگستان علوم و بانیان این جایزه که از سال ۱۳۹۴ آن را پایه‌گذاری کردند تشکر می‌کنم. این تنها جایزه‌ای است که در کشور ما به‌طور اختصاصی به علوم پایه تعلق دارد. امیدوارم با گسترش چنین برنامه‌هایی، توجه جامعه علمی به علوم پایه بیشتر شود، چرا که تمام فناوری‌ها و پیشرفت‌های بشری از دل علوم پایه زاده می‌شوند.

وی همچنین از برگزیدگان این دوره خواست تا در مسیر علمی خود، از روش و منش ابوریحان بیرونی الهام بگیرند و افزود: امروز بیش از هر زمان دیگر، نیازمند جوانانی هستیم که همچون ابوریحان، با پایداری، عمق‌بینی و نگاه جامع، راه علم را ادامه دهند.