دبیر علمی این جلسه آقای دکتر سیدعلی ابطحی رئیس شاخه خاکشناسی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم و سخنران نشست آقای دکتر فرهاد خرمالی استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و همکار مدعو شاخه خاکشناسی فرهنگستان علوم بودند. در این جلسه 96 تن از اعضای هیئت علمی دانشگاهها و سازمانهای پژوهشی، مسئولان، متخصصان و کارشناسان علوم خاک ایران و نیز بخش کشاورزی و منابع طبیعی دولتی و خصوصی و اعضای گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم شرکت داشتند. در ابتدای مراسم آقای دکتر عباس شریفی تهرانی رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ضمن خیرمقدم به حاضران و تشکر از مدعوین اظهار داشت: وبینار امنیت خاک اولین گردهمایی علمی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان در سال 1400 است که توسط اعضای محترم شاخه خاکشناسی و به مدیریت آقای دکتر ابطحی برنامه ریزی شده است. دکتر عباس شریفی تهرانی افزود: گروه علوم کشاورزی فرهنگستان در سالهای گذشته نیز سخنرانیها و همایشهای متعدد علمی در زمینه های مختلف کشاورزی و منابع طبیعی برگزار کرده است که نتایج هر نشست به صورت بیانیه منتشر شده و در اختیار مسئولان قرار گرفته است. اخیراً نیز مجموعه بیانیه های مربوط به سخنرانی ها و همایش های 2 سال اخیر منتشر شده و برای مسئولان ذیربط در وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو و سازمان محیط زیست و ... ارسال شده است». رئیس گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم ادامه داد: جلسه امروز در مورد امنیت خاک است که از موضوعات زیربنایی کشاورزی و منابع طبیعی است و لازم است همانند بیانیه و هشدار بحران آب که از طرف گروه علوم کشاورزی صادر و با تأیید فرهنگستان علوم منتشر شد، در مورد بحران خاک نیز چنین هشداری داده شود. زیرا هشدار در زمان نزدیک شدن به مرحله خطر است و خسارات و صدماتی که به خاک وارد می شود قابل جبران نیست. پس از سخنان رئیس گروه علوم کشاورزی، دبیر علمی جلسه آقای دکتر سیدعلی ابطحی اظهار داشت: همه ما می دانیم که خاک زیربنای کلیه فعالیتهای کشاورزی و منابع طبیعی، بر روی پوسته خارجی زمین است. خاک هم محیط تغذیه و هم محل استقرار گیاهان است و در نتیجه حیات کلیه موجودات از جمله انسان به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به کم و کیف آن بستگی دارد، مضافاً خاک به عنوان ذخیره کننده و تصفیه کننده آب و همچنین به عنوان بستر میکروارگانیسم ها و ریزجانداران خاکزی، نقشی حیاتی در پایداری و تداوم چرخه زیستی دارد، لذا گزاف نیست اگر خاک را منشاء زندگی نامید و بهره برداری صحیح و بهینه از آن را در بالاترین سطح اولویت قرار داد. رئیس شاخه خاکشناسی فرهنگستان علوم ادامه داد: انسانهای اولیه غارنشین، نیازهای خود را از طریق شکار و یا خوردن میوه های جنگلی تأمین می کردند و هیچ مفهومی از باروری خاک نداشتند. تا اینکه در حدود 10 هزار سال پیش، بومیانی که در منطقه بین النهرین و کوهپایه های زاگرس زندگی میکردند، توانستند برای اولین بار از طریق کشت بذور وحشی غلات، اقدام به تولید محصولات کشاورزی کنند و در نتیجه جایگاه و اهمیت خاک به عنوان محیطی برای کشت گیاه و تولید محصول برای اولینبار، توسط بومیان منطقه ای که بعدها ایران نام گرفت، در تاریخ به ثبت رسید. چنانچه به تاریخ ظهور و یا سقوط تمدنهای گذشته بر روی زمین توجه کنیم، ملاحظه میشود ظهور تمدنها در مناطقی نظیر بینالنهرین، دره نیل، هوانگهو (رودخانه زرد) و دره هندوس عمدتاً به علت وجود خاکهای حاصلخیز آن مناطق بود، که بعضاً سقوط و اضمحلال پارهای از آن تمدنها، در اثر بهره برداری غلط و فرسایش، نابودی و شور و قلیا شدن خاکهای آن مناطق بوده است. علیرغم پیشینه درخشانی که مردمان ایران زمین، در زمینه تأمین مایحتاج خود از طریق خاک داشتند و اولین انسانهایی بودهاند که پی به اهمیت خاک بردهاند، متأسفانه در دهه های سنواتی اخیر به علت تغییر کاربریهای غیرمرتبط، و یا فشارهای بیش از توان تولیدی خاک، باعث زیانهای جبرانناپذیر به خاک و منابع اراضی شده است. برای مثال بر اساس آمارهای وزارت کشاورزی ظرف چهل سال گذشته مساحت جنگلهای کشور از 18 میلیون هکتار به کمتر از 12 میلیون هکتار رسیده است. با توجه به قرارگیری کشور در عرض جغرافیایی عمدتاً خشک کره زمین و عدم وجود شرایط بسیار مرطوبتر اواخر دوران ترشیاری در تشکیل جنگلهای زاگرس، امکان بازسازی جنگلهای تخریب شده، بخصوص جنگلهای منطقه زاگرس غیر قابل جبران است. دکتر ابطحی ادامه داد: یکی از پیامدهای مخرب جنگلتراشی، افزایش شدت فرسایش خاک است. در ایران میزان تخریب و فرسایش سالیانه خاک از سطح زمین که در چهل سال گذشته 5/2 میلیارد تن در سال برآورد شده بود متأسفانه به دلیل تخریب وسیع جنگلها و همچنین فشار فوق العاده زیاد به مراتع، امروز تا چندین برابر ارقام گذشته، آماردهی میشود. رئیس شاخه خاک شناسی فرهنگستان علوم در ادامه گفت: از مسائل مخرب دیگری که در سالهای اخیر به شدت امنیت خاک و آینده زمینهای کشاورزی را تهدید میکند، استحصال آب زیرزمینی برای کشاورزی، خارج از توان جبرانی آن توسط نزولات آسمانی است که نتیجه آن باعث فرونشست دشتها و ایجاد فروچاله ها و شکاف بر روی اراضی شده است، برای مثال در استان فارس فرونشست دشتها در مواردی تا 50 سانتیمتر در مناطق فسا، جهرم و مرودشت به همراه فروچاله های عظیم و طولانی گزارش شده است. متأسفانه برگشت این قبیل فرونشستها، به حالت اولیه یک پدیده وخیم و بسیار زمانبر است. دکتر علی ابطحی در پایان سوابقی از فعالیتهای علمی آقای دکتر فرهاد خرمالی سخنران جلسه ذکر کرد. در ادامه جلسه آقای دکتر فرهاد خرمالی استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و همکار مدعو شاخه خاکشناسی گروه علوم کشاورزی فرهنگستان علوم سخنانش را ایراد کرد. چکیده سخنان ایشان بدین شرح است: «خاک هفت نقش کلیدی را در زیست بوم ایفا می کند که عبارتند از: بستر تولید زیتوده، زراعی و منابع طبیعی تجدیدشونده (جنگل، مرتع) ذخیره، تصفیه و تغییر شکل عناصر غذایی، آب و مواد بستر تنوع زیستی، شامل زیستگاه، گونهها و ژنها محیط فیزیکی و فرهنگی برای انسان و فعالیت آن منبع مواد خام مخزن کربن آرشیو زمین شناسی، ژئومورفولوژی و میراث باستان شناسی. بدین جهت خاک نقش محوری امنیت غذایی، امنیت آب، پایداری انرژی، ثبات اقلیم، تنوع زیستی و ارائه خدمات زیست بوم در چالشهای پایداری محیط زیستی جهانی را داراست. بدلیل نقش کلیدی و محوری خاک، لازم است تا از نگاه بنیادی به پیکره خاک در محدوده کشاورزی، به جنبه های وسیع تر علوم محیطی و به ویژه زمینه های کاربردی توسعه پایدار توجه کرد. امنیت خاک، مفهومی گسترده از خاک با انگیزه توسعه پایدار است که حفظ و بهبود منابع جهانی خاک برای تولید مواد غذایی، فیبر و آب شیرین، کمک به پایداری انرژی و اقلیم و نیز حفظ تنوع زیستی و محافظت کلی از زیست بوم را در بر می گیرد. امنیت خاک شامل پنج بعد» (1) قابلیت خاک (2) وضعیت حال خاک (3) ارزش طبیعی خاک (4) مدیریت و ترویج خاک و (5) قانون و سیاستگذاری خاک است. مفهوم امنیت خاک مفهومی فراگیرتر از کیفیت خاک، سلامت و حفاظت خاک است. توسعه مفهوم امنیت خاک به شکل کاملاً کاربردی در سطح جهانی و به ویژه در کشور نیازمند کار گسترده ای است. مهمترین چالش های موجود در این مسیر تدوین دستور کار کاربردی برای هر یک از ابعاد امنیت خاک است. به عنوان مثال دو بعد قابلیت و وضعیت حال خاک، نیازمند مشخص کردن وضعیت مرجعی هستند تا خاک هر منطقه را بتوان با آن مقایسه کرد. همچنین تاکنون روشی برای ارزشگذاری خاک مشخص نشده است. در بعد چهارم نیز به ویژه در کشورمان ارتباط مناسبی بین مدیران مسئول خاک و جامعه برقرار نشده است. قانونمندکردن و سیاستگذاری خاک هم نیازمند تدوین شیوه نامه های اجرایی است. بنابراین لازم است در راستای به کارگیری مفهوم امنیت خاک در جامعه ارتباط نزدیکی بین همه بخشهایی که با خاک درگیر هستند، برقرار شود. جهت درک بهتر جایگاه خاک و علم خاک در کشور لازم است تا نقش هفتگانه کلیدی خاک به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و نتایج آن به صورت مشخص و کاربردی در جامعه اطلاع رسانی شود. تنها در این صورت است که جایگاه واقعی خاک و لزوم نقش خاکشناسان برای کمک به رفع چالشهای محیط زیستی آشکارتر خواهد شد. در پایان جلسه مدعوین نظراتشان را ارائه کردند. پس از جمعبندی مطالب ارائهشده در سخنرانی و نظرات و دیدگاه های مطرح شده، بیانیه ای از سوی گروه علوم کشاورزی درخصوص امنیت خاک صادر خواهد شد. روابط عمومی فرهنگستان علوم