علوم دامپزشکی باید از پراکندگی خارج شده و به یک جریان علمی یکپارچه تبدیل شود

به گزارش روابط عمومی و اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم، مراسم اهدای جایزه پروفسور حسن تاج‌بخش و دومین دوره تجلیل از دامپزشکان برجسته و جوان برگزیده کشور در سال 1404 با حضور دکتر محمدرضا مخبردزفولی رئیس فرهنگستان علوم، دکتر حسن تاج‌بخش عضو پیوسته فرهنگستان علوم، دکتر عباسعلی مطلبی رئیس سازمان نظام دامپزشکی، دکتر علیرضا رفیعی‌پور رئیس سازمان دامپزشکی و دکتر علی اسحاقی رئیس مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی برگزار شد.

دکتر محمدرضا مخبردزفولی، با اشاره به اهدای این جایزه به سه همکار برجسته در حوزه علوم دامپزشکی، اظهار کرد: بسیار مفتخریم که چنین توانمندی‌ها و استعدادهای درخشانی در میان عزیزانمان در مجموعه علوم دامپزشکی حضور دارند.

وی افزود: فرهنگستان علوم از چندین سال پیش در بخش‌های مختلفی از جمله علوم پایه، کشاورزی و مهندسی، جوایزی را برای تشویق علاقمندان به جریان علم، پژوهش و فناوری در کشور تدارک دیده است. در همین راستا، جایزه استاد دکتر تاج‌بخش نیز در بخش علوم دامپزشکی ایجاد شده است.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به برنامه‌های آینده، گفت: با مشورت‌هایی که با گروه‌های مختلف فرهنگستان صورت گرفته، امیدواریم از سال‌های آینده بتوانیم تمامی این جوایز را منسجم و یکپارچه کرده و از پراکندگی فعلی خارج شویم. هدف ما ایجاد یک جایزه بزرگ ملی در عرصه‌های مختلف علوم است که ضمن حفظ هویت هر گروه علمی، هم‌تراز با جایگاه فرهنگستان علوم باشد و انعکاس ملی و بین‌المللی قابل توجهی داشته باشد و بتواند در فرهنگ‌سازی و گفتمان‌سازی علمی نیز مؤثر واقع شود.

وی تأکید کرد: ما در مسیر علم و فناوری قدم گذاشته‌ایم و امروز در میانه این راه قرار داریم؛ راهی که هم توفیقاتی داشته و هم شکست‌هایی را تجربه کرده‌ایم. علوم دامپزشکی نیز از این جریان کلی علمی کشور جدا نیست و خود هم توفیق‌ها و هم ناکامی‌هایی داشته است.

دکتر مخبردزفولی با بیان اینکه در حوزه‌های مختلف زحمت‌های زیادی کشیده شده، اما هنوز عقب‌ماندگی‌هایی وجود دارد که نیازمند جبران فوری است.

وی در ادامه به چالش‌های آموزشی اشاره کرد و پرسید: آموزش ما آیا مطلوب، به‌روز، منعطف و هماهنگ با تحولات جهانی است؟ آیا دانشجویانی که تربیت می‌کنیم، تمام توانمندی‌های لازم را کسب می‌کنند؟ اگر پاسخ منفی است، همه ما مسئولیم که در این تحول مشارکت کنیم و از تعصبات قدیمی در تاروپود علمی فاصله بگیریم.

رئیس فرهنگستان علوم هشدار داد: امروز در دنیا علوم ادغام‌شده‌اند، اما هنوز در برخی دانشگاه‌ها، دانشکده‌ها و گروه‌ها، مرزبندی‌های متعصبانه وجود دارد. حتی در درون یک گروه، همکاری‌های لازم صورت نمی‌گیرد. چنین شرایطی نه‌تنها آموزش را ناکارآمد می‌کند، بلکه پژوهش را نیز از شکل‌گیری بازمی‌دارد و مانع از تبدیل کار گروهی به یک فرهنگ علمی می‌شود.

دکتر مخبردزفولی بر لزوم همکاری بین‌رشته‌ای، به‌روزرسانی آموزش‌ها و پژوهش‌ها و ایجاد فضایی برای خلاقیت و نوآوری در علوم دامپزشکی تأکید کرد و گفت: بدون این تحولات، نمی‌توانیم در عرصه‌های علمی و فناوری کشور نقش مؤثری ایفا کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، در ادامه سخنانش بر لزوم توجه جدی به حفاظت از ذخیره ژنتیکی دامی کشور تأکید کرد و گفت: این یک مسئولیت بین‌رشته‌ای است که نیازمند همکاری چندین اصل (پرنسیپ) علمی و اجرایی است تا بتوانیم این ثروت زایای ملی را حفظ کنیم.

وی با ابراز نگرانی از بی‌توجهی نسبت به نقش دامپزشکان در خلق و حفظ ثروت ملی، افزود: ما هنوز محاسبه نکرده‌ایم که دامپزشکان چقدر از سرمایه‌های عظیم کشور را با پیشگیری از بیماری‌ها، درمان بیماری‌های دامی و جلوگیری از شیوع اپیدمی‌ها حفظ کرده‌اند. هیچ‌جا جعبه‌ای وجود ندارد که بگوید دامپزشکان این کشور چه مقدار از ثروت ملی را نجات داده‌اند.

رئیس فرهنگستان علوم با طرح این پرسش که اگر یک اپیدمی آنفلوانزای دامی در کشور شیوع یابد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟، گفت: چه کسی نقش دامپزشکان را در جلوگیری از چنین فجایعی محاسبه می‌کند؟ این‌ها کار متخصصان ماست، اما ما حتی به نسل‌های آینده هم این موفقیت‌ها را نمی‌گوییم.

وی همچنین بر نقش کلیدی دامپزشکان در حلقه مؤثر قطع انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و دام (زونوزها) تأکید کرد و گفت: این بخش، متاسفانه در گفتمان عمومی کمرنگ و محو شده است.

دکتر مخبردزفولی ادامه داد: همه ما مسئولیم که این موضوع را جدی بگیریم و اجازه ندهیم چرخ همیشگیِ بی‌ثمر بچرخد. باید اتفاقاتی رقم بخورند که واقعاً در مسیر پیشرفت کشور تأثیرگذار باشند.

وی در این بخش، به نقش دامپزشکان در بهداشت عمومی و تولید فرآورده‌های بیولوژیک اشاره کرد و گفت: در پاندمی‌ها و اپیدمی‌ها، بحث بهداشت فقط به دام محدود نمی‌شود؛ بلکه بهداشت عمومی و امنیت سلامت جامعه را در بر می‌گیرد. فرآورده‌های بیولوژیک — از جمله واکسن‌ها — باید برجسته‌سازی شوند.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به تولید واکسن‌های انسانی در کشور، گفت: از هفت تا نه واکسن انسانی که در کشور تولید می‌شود، شش تا یا هفت تای آن توسط موسسه رازی تولید می‌شود. اما آیا جای این دستاورد شناخته شده است؟ آیا قدر این دستاورد پزش داده شده است؟ باید پز بدهیم، چون دیگران هم پز می‌دهند.

وی با تأکید بر حق نسل آینده، گفت: حق جوانان آینده را نسل فعلی باید دنبال کند — حق به معنای علمی و تخصصی آن. من فضیلت علم را تجلیل می‌کنم، نه افراد را. افراد ابزار این کار هستند، اما اصل موضوع این است که قدردانی شود.

دکتر مخبردزفولی افزود: امروزه بخش عمده‌ای از دانشکده‌های دامپزشکی در دنیا به دانشگاه‌های علوم دامپزشکی یا زیست‌پزشکی (Veterinary or Biomedical Sciences) تبدیل شده‌اند. اما هر بار که در کشور می‌گوییم علوم دامپزشکی بخشی اساسی از زیست‌پزشکی است، با مقاومت مواجه می‌شویم. چرا؟ چون برخی تحول را نمی‌خواهند و می‌خواهند هر گروهی فقط کار خودش را انجام دهد.

وی با اشاره به موفقیت‌های عملی در این حوزه، گفت: ما در کشور تجربه کردیم که متخصصان علوم دامپزشکی نقش کلیدی در بایومدیکال ساینس دارند. یکی از فرآورده‌های بیولوژیکی که سال گذشته توسط موسسه زیست‌پزشکی تولید شد، ۱۸ هزار نوزاد ایرانی و بیش از ۵ هزار نوزاد خارجی را نجات داد. این دستاورد باید دنبال شود، نه مسدود.

رئیس فرهنگستان علوم هشدار داد: ما باید به جوانانمان فرصت دهیم تا در این حوزه‌های نوین فعال شوند. علوم دامپزشکی یک‌ساحتی نیست؛ بلکه چندساحتی است و جوانان می‌توانند هم در رشته‌های بالینی و هم در حوزه‌های نوین علمی فعالیت کنند.

وی در ادامه به کم‌بود شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌های فعال در حوزه علوم دامپزشکی و زیست‌پزشکی اشاره کرد و گفت: چند شرکت دانش‌بنیان در این حوزه راه‌اندازی شده است؟ آیا به آن‌ها کمک شده است؟ سازمان‌ها، مؤسسات و دانشگاه‌ها مسئولیت دارند.

دکتر مخبردزفولی با ابراز نگرانی از کاهش جایگاه سازمان دامپزشکی کشور، گفت: دیدم که در ساختارهای جدید، سازمان دامپزشکی کوچک‌سازی شده است. این سازمان سرمایه ملی را نگهداری می‌کند؛ نه تنها باید تقویتش کرد، بلکه جایگاهش را ارتقا داد. کاهش آن به ضرر کشور است.

وی همچنین بر لزوم به‌روزرسانی ساختارهای اجرایی تأکید کرد و گفت: ساختارهای ما هم از نظر نرم‌افزاری و هم سخت‌افزاری قدیمی شده‌اند. باید بتوانند نیروهای شارپ و درجه یک را جذب کنند و پشتوانه‌های تحقیقاتی و پژوهشی لازم برای حل معضلات کشور را فراهم کنند.

در پایان سخنان خود، دکتر مخبردزفولی پیشنهاد داد که گروه علوم دامپزشکی فرهنگستان علوم، با همکاری سازمان دامپزشکی، نظام دامپزشکی، موسسات تحقیقاتی، وزارت بهداشت و وزارت جهاد کشاورزی، نشست‌هایی را برگزار کند و به یک سیاست‌نامه علمی دست یابد تا به عنوان مشاوره‌ای کارشناسی و مبتنی بر شواهد به دولت ارائه شود.

وی گفت: آقای دکتر پزشکیان به‌صورت صریح بیان کرده‌اند که می‌خواهند فرهنگستان علوم در همه رشته‌ها به عنوان اتاق فکر دولت فعالیت کند. ما در بحران آب، انرژی، امنیت غذایی و محیط زیست می‌توانیم راه‌حل‌های پایدار و علمی ارائه دهیم — نه فقط اشاره به مشکلات.

رئیس فرهنگستان علوم تأکید کرد: دولت در صحنه اجراست؛ اگر ما کمک نکنیم، ممکن است دستگاه‌های اجرایی به بیراهه بروند. توان علمی و توان اجرایی باید در کنار هم قرار گیرند تا کشور به پیشرفت برسد.

در پایان، دکتر مخبردزفولی یک‌بار دیگر به برگزیدگان جایزه سال جاری تبریک گفت و آرزوی توفیق برای آنان کرد. وی همچنین امیدواری خود را ابراز کرد که در سال‌های آینده بتوانند با حضور جوانان بیشتر، این جایزه و حوزه علوم دامپزشکی را گسترش داده و انعکاس فرهنگی و اجتماعی مناسبی برای آن فراهم کنند.

دکتر تاج‌بخش، استاد برجسته و بنیان‌گذار روز ملی دامپزشکی، در مراسم اهدای جایزه ملی دامپزشکی به نام خود، ضمن قدردانی از حضور جمعی از مسئولان و چهره‌های علمی کشور، از جمله دکتر محمود مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، دکتر رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی، و دیگر عزیزانی که بسیار و بسیار زحمت کشیدند، به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی این روز اشاره کرد.

وی با بیان اینکه فرصت چندانی برای گفتن جزئیات نیست، گفت: فقط می‌خواهم بگویم که این روز را من در سال ۱۳۶۹، هنگامی که مشغول تألیف جلد اول کتاب تاریخ دامپزشکی و پزشکی ایران باستان بودم، با الهام از منابع تاریخی و فرهنگی ایران زمین تعیین کردم.

دکتر تاج‌بخش افزود: در آن زمان، دانشجویانی نزد من آمدند و از من خواستند روزی را به عنوان روز دامپزشکی تعیین کنم. در پژوهش‌هایم متوجه شدم که علامه فیض کاشانی — از بزرگان فقه، عرفان و فلسفه ایران و داماد ملاصدرا — در رساله‌ای که مرحوم معین آن را در سال ۱۳۲۵ چاپ کرده، به روز چهاردهم هر ماه به نام روز گائوس اشاره دارد. گائوس، فرشته‌ای است که در باورهای باستانی ایران، نگهبان گاو — به عنوان نماد حیوانات اهلی — و همچنین کودکان و بهداشت محسوب می‌شود.

وی ادامه داد: در مطالعات بیشتر، کشف کردم که ابو جعفر محدث، هفتصد سال پیش از تولد علامه فیض کاشانی، همین مطلب را ذکر کرده و این روایت، مورد تأیید حضرت امام جعفر صادق (ع) نیز قرار گرفته است.

بر این اساس، دکتر تاج‌بخش گفت: تصمیم گرفتم که روز چهاردهم ماه مهر — که همزمان با جشن باستانی مهرگان نیز هم‌زمان است — به عنوان روز ملی دامپزشکی انتخاب شود. مهرگان، جشن پاییز، جشن آغل و پایان فصل کشاورزی است و پس از نوروز، مهم‌ترین جشن باستانی ایران محسوب می‌شود.

وی با اشاره به همسویی این روز با فرهنگ ایرانی، گفت: الحمدلله امروز این جشن باز هم مورد توجه قرار دارد. همان‌طور که شاعر می‌گوید: روز مهر و ماه مهر و جشن فرخ مهرگان / مهر بفتا ای نگار مهر مهر مهربان.

دکتر تاج‌بخش همچنین یادآور شد که این روز، به‌طور تصادفی نزدیک به روز حضرت حافظ (بیستم مهر) نیز قرار گرفته است و این همسویی‌ها، از زیبایی‌های فرهنگی این انتخاب است.

وی در پایان با اشاره به تلاش‌های اولیه برای ثبت این روز در تقویم رسمی کشور، گفت: از همان سال اول، کوشش‌های زیادی صورت گرفت. آقای دکتر مخبردزفولی در آن زمان وزیر جهاد کشاورزی بودند و آقای مهندس فروزش نیز به‌سرعت پشتیبانی‌های لازم را انجام دادند. ما با همکاری دوستان و هم‌فکران، به نقاط مختلف ایران سفر کردیم و بالاخره، الحمدلله، این روز در تقویم ملی ثبت شد.

وی با ابراز امیدواری نسبت به پایداری جایزه دامپزشکی به نام خود، گفت: لطف فرمودند که این جایزه را برقرار کردند و امیدوارم پایدار بماند — حتی پس از رفتن ما. همان‌طور که مصطفی می‌گوید: از الطاف حق، گر بمیری تو بماند این سبق.

دکتر کیایی، رئیس گروه علوم دامپزشکی فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، در مراسم اهدای جایزه ملی دامپزشکی به نام استاد دکتر تاج‌بخش، ضمن قدردانی از حضور رئیس فرهنگستان علوم، رئیس سازمان دامپزشکی و رئیس سازمان نظام دامپزشکی، گفت: افتخار داریم که در خدمت این بزرگواران هستیم، هرچند خود ایشان صاحب‌خانه‌اند و ما مهمان این میهمانی فرهنگی و علمی هستیم.

وی با اشاره به اهمیت روز چهاردهم مهر به عنوان روز ملی دامپزشکی، گفت: همگی می‌دانیم چرا این روز انتخاب شد و چگونه به تصویب رسید. البته روز جهانی دامپزشکی نیز وجود دارد، اما روز ملی چهاردهم مهر با توجه به ریشه‌های فرهنگی و تاریخی‌اش در ایران باستان، جایگاه ویژه‌ای یافته است. توضیحات کامل در این باره را به فرمایشات استاد محترم جناب آقای دکتر تاج‌بخش واگذار می‌کنم.

دکتر کیایی در ادامه به نحوه انتخاب برگزیدگان جایزه امسال پرداخت و گفت: این دومین سالی است که این مراسم را برگزار می‌کنیم. در سال اول آیین‌نامه‌ای نداشتیم، اما امسال گروه علوم دامپزشکی فرهنگستان، یک آیین‌نامه داخلی تدوین کرد تا انتخاب‌ها شفاف، عادلانه و مبتنی بر معیارهای مشخص باشد.

وی افزود: بر اساس این آیین‌نامه، سه دسته از همکاران را هدف قرار دادیم:  اول، یکی از پیشکسوتان حوزه دامپزشکی که عمری را در خدمت این رشته گذرانده و زحمات وافری کشیده است؛  دوم، یکی از دامپزشکان جوان زیر ۴۰ سال که با وجود سن کم، فعالیت‌های علمی و پژوهشی چشمگیری داشته است؛  و سوم، یکی از کارآفرینان برجسته این حوزه که با سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال، نقش مؤثری در توسعه صنعت دامپزشکی ایفا کرده است.

رئیس گروه علوم دامپزشکی فرهنگستان توضیح داد که این رویکرد به دلیل تفاوت ذاتی شاخص‌های ارزیابی افراد در بخش‌های مختلف — اعم از آکادمیک، پژوهشی، بالینی و بخش خصوصی — اتخاذ شده است. وی گفت: مثلاً نمی‌توان عملکرد یک عضو هیئت علمی را که وظیفه اصلی‌اش تألیف کتاب و انتشار مقاله است، با یک متخصص فعال در آزمایشگاه یا بخش خصوصی مقایسه کرد. بنابراین، برای این دوره، از اساتید دانشگاهی معذرت خواستیم و گفتیم که در سال‌های آینده حتماً به این بخش نیز توجه خواهیم کرد.

وی همچنین اشاره کرد که پس از انتشار فراخوان، تعداد زیادی درخواست دریافت شد که همگی از کیفیت بالایی برخوردار بودند، اما با توجه به محدودیت‌های آیین‌نامه، امکان انتخاب بیش از سه نفر وجود نداشت.

دکتر کیایی اعلام کرد که فرهنگستان علوم تصمیم گرفته است تا از سال آینده، یک آیین‌نامه یکپارچه برای تمام گروه‌های علمی اعمال شود که شامل سه بخش مرد سال علوم، برگزیدگان فرهنگستان و برگزیدگان گروه‌ها خواهد بود. وی گفت: این آیین‌نامه هفته گذشته به گروه‌ها ابلاغ شده و امیدواریم از سال آینده، انتخاب‌ها به‌صورت یکنواخت و شفاف در تمام رشته‌ها انجام شود.

در ادامه، دکتر کیایی سه برگزیده امسال جایزه ملی دامپزشکی معرفی کرد:

۱. سرکار خانم دکتر فیروزی، از کارشناسان باتجربه سازمان دامپزشکی کشور، که تمام عمر حرفه‌ای خود را به تشخیص و مبارزه با بیماری‌های واگیر، به‌ویژه طاعون، اختصاص داده است. وی گفت: ایشان به‌حق شایسته تجلیل بودند. متأسفانه به دلیل بیماری، امروز حضور ندارند و خانم دکتر صدیقی‌نژاد، به‌جای ایشان، برای دریافت جایزه و سخنرانی حضور یافته‌اند.

۲. آقای دکتر فتاحیان، جراح برجسته دامپزشکی که علاوه بر تخصص بالینی در جراحی‌هاي نوین — به‌ویژه جراحی اعصاب — با نگاه کارآفرینانه، بیمارستانی مجهز و مدرن احداث کرده است. دکتر کیایی گفت: این بیمارستان به‌گونه‌ای است که وقتی آن را دیدیم، باورمان نشد که چنین مجموعه‌ای در کشور ما وجود دارد. ایشان همچنین نزدیک به ۴۵ نفر از همکاران دامپزشک را در این مجموعه اشتغال داده‌اند و این اقدام، ارزشمندتر از بسیاری از فعالیت‌های صرف علمی است.

۳. آقای دکتر باقری‌نژاد، از دامپزشکان جوان و پویا که در حوزه‌های پژوهشی، به‌ویژه توسعه واکسن‌ها و آنتی‌ژن‌های مرتبط با بروسلوز، فعالیت چشمگیری داشته است. دکتر کیایی افزود: ایشان پیش از این رئیس بخش پژوهشی در موسسه مربوطه بوده‌اند و خدمات شایسته‌ای در این زمینه ارائه کرده‌اند. رئیس محترم موسسه، دکتر اسحاقی، نیز به‌طور ویژه بر انتخاب ایشان تأکید داشتند.

در پایان، دکتر کیایی از تمامی عواملی که در برگزاری این مراسم همکاری کردند، قدردانی کرد و به‌ویژه از دکتر مخبردزفولی، رئیس فرهنگستان علوم، تشکر ویژه‌ای به عمل آورد و گفت: جناب آقای مخبردزفولی با عنایت و حمایت‌هایشان، امکان برگزاری این مراسم را فراهم کردند و پرونده‌ها را در شورای علمی فرهنگستان پیگیری نمودند.

در پایان این مراسم از دکتر شیوا فیروزی و دکتر حمیدرضا فتاحیان به عنوان دامپزشک برجسته و دکتر رامین باقری‌نژاد به عنوان دامپزشک جوان برگزیده تقدیر شد.