«برنامه‌ریزی الگوی کشت ملی بر اساس اصول آمایش سرزمین»

 به گزارش روابط عمومی و اطلاع‌رسانی فرهنگستان علوم، این نشست با حضور متخصصان، دانشمندان، سیاست‌گذاران و فعالان بخش کشاورزی و منابع طبیعی، به بررسی ریشه‌های بحران‌های ساختاری در برنامه‌ریزی کشاورزی کشور و ارائه راهکارهای علمی و پایدار برای خروج از چرخه ناکارآمد سیاست‌گذاری‌های گذشته پرداخت.

وی علل این چرخه تکرارشونده را در چهار محور اصلی عدم توافق ملی بین حاکمیت و جامعه بهره‌برداران در تعریف الگوی کشت و اهداف تولیدی، فقدان چارچوب اقتصادی برای حمایت از برنامه‌های تدوین‌شده، عدم انطباق برنامه‌ها با توان سرزمینی و شاخص‌های اکولوژیکی و ضعف سیاست‌های اجرایی برای تحقق برنامه‌های کشت خلاصه کرد. 

دکتر وفابخش با تأکید بر اینکه «هر برنامه‌ریزی کشاورزی باید بر پایه داده‌های علمی، نقشه‌های آمایشی و تجربیات بین‌المللی استوار باشد»، توضیح داد که جانمایی هوشمندانه گیاهان زراعی و باغی باید بر اساس مطالعات اقلیمی، ویژگی‌های بستر تولید، نیازهای گیاهی و محدودیت‌های منابع صورت گیرد. وی افزود: «تامین آب، توجیه اقتصادی و مزیت نسبی در کنار عوامل طبیعی، حجم عملیات تولید را تعیین می‌کنند. بنگاه‌های کشاورزی تنها زمانی می‌توانند پایدار بمانند که تولید مطمئن، درآمد کافی و حفظ منابع طبیعی را همزمان تضمین کنند.»

یکی از مهم‌ترین بخش‌های سخنرانی، نقد رویکرد رایج «کشت هر محصولی در هر منطقه‌ای» بود. دکتر وفابخش گفت: «این رویه همواره باعث پایین‌ماندن عملکرد کشاورزی ایران شده است. در مقابل، همگامی با طبیعت در استقرار نظام‌های تولید، بهره‌وری را افزایش داده و زمینه‌ساز استقرار سیستم‌های پایدار کشاورزی می‌شود.»

وی همچنین به مخالفان این دیدگاه اشاره کرد که معتقدند با تزریق سرمایه و فناوری می‌توان حتی در مناطق نامناسب نیز به تولید پرداخت. اما با اشاره به تجربیات سال‌های اخیر، تصریح کرد: «این نوع سرمایه‌گذاری‌ها پایدار نیستند و با کاهش سوبسیدهای دولتی، به سرعت از بین می‌روند.»

دکتر وفابخش الگوی کشت را به‌صورت سیستماتیک تعریف کرد: «الگوی کشت شامل مدیریت منابع و تعیین هدفمند نوع محصول، پهنه جغرافیایی تولید و مقدار آن در یک بازه زمانی مشخص است. در شرایط کنونی کشور، مدیریت منابع تولید — به‌ویژه آب و خاک — محدودکننده‌ترین عنصر برنامه‌ریزی است.» 

در پایان، سخنران بر این نکته تأکید کرد که بازنگری در مفاهیم پایه برنامه‌ریزی کشاورزی، تحلیل نتایج مطالعات آمایشی انجام‌شده در کشور و بهره‌گیری از تجربیات بین‌المللی می‌تواند زمینه‌ساز خروج از چرخه ناکارآمد «قانون‌گذاری – اجرا – شکست – بازنگری» باشد. وی خاطرنشان کرد که تنها با رویکردی علمی، مستند و بوم‌سازگار می‌توان به افزایش توان تولید، کاهش شکاف عملکرد و حفظ منابع طبیعی دست یافت.

این نشست با استقبال گسترده شرکت‌کنندگان همراه بود و زمینه‌ساز گفت‌وگوهای تخصصی درباره اصلاح سیاست‌های کشاورزی در سطح ملی و محلی شد. فرهنگستان علوم ایران اعلام کرد که نتایج این هم‌اندیشی به‌زودی در قالب گزارشی علمی-سیاستی به مراجع تصمیم‌گیری کشور ارائه خواهد شد.