شرط اساسی کارآمدی کشور، تقویت نظام آماری است

به گزارش روابط عمومی و اطلاع رسانی فرهنگستان علوم، دکتر غلامرضا گودرزی، رئیس مرکز آمار ایران در مراسم گرامی‌داشت روز ملی آمار و برنامه‌ریزی که به همت  شاخه علوم ریاضی فرهنگستان علوم با همکاری انجمن آمار ایران و اتحادیه انجمن های ایرانی علوم ریاضی  در فرهنگستان علوم برگزار شد با تأکید بر اهمیت تقویت نظام آماری کشور و نقش آن در سیاست‌گذاری علمی و تصمیم‌سازی دقیق، نکات مهمی درباره آینده حکمرانی داده، جایگاه دانشگاهیان در ارتقای سواد آماری، و مسیر تحول مرکز آمار ایران ارائه کرد.

وی گفت: به‌درستی گفته شد که ما به ناترازی در داده توجه نکردیم و همین باعث شد در ناترازی‌های واقعی گرفتار شویم. اگر امروز که نظام تصمیم‌گیری کشور به نظام آماری توجه نشان می‌دهد، ما در این حوزه کوتاهی کنیم، بعد‌ها نمی‌توانیم پاسخگو باشیم.

رئیس مرکز آمار ایران افزود: بخشی از مشکلات بعضاً در خود جامعه علمی ریشه دارد؛ در رساله‌های دانشگاهی، مظلوم‌ترین بخش، بخش آماری است. دانشجو هم صرفاً کار را تحویل می‌دهد و مدرک می‌گیرد. این یعنی ما سواد آماری را جدی نگرفته‌ایم؛ بنابراین یکی از وظایف دانشگاهیان این است که آمار را نه صرفاً به‌عنوان ابزار، بلکه به‌عنوان علم پایه سیاست‌گذاری جدی بگیرند.

دکتر گودرزی در بخش اصلی سخنانش تأکید کرد: درک تفاوت میان «آمار» و «نظام آماری» کلید فهم درست جایگاه این نهاد است.

وی افزود: در بسیاری از دستگاه‌ها، تصور می‌شود داشتن چند عدد یا جدول آماری یعنی داشتن نظام آماری، در حالی که آمار یک علم است، اما نظام آماری یک ساختار، فرایند و نهاد است. نظام آماری با کار جمعی، هماهنگی بین‌دستگاهی و سیاست‌گذاری درست شکل می‌گیرد. اگر این تمایز را بپذیریم، باید بدانیم آمار کاربرد دارد، ولی نظام آماری کارآمدی دارد.

رئیس مرکز آمار ایران ادامه داد: آمار را یک فرد هم می‌تواند در اتاق خود محاسبه کند، اما نظام آماری نیازمند حکمرانی جمعی است. حکمرانی آمار جنسش علمی است، اما حکمرانی نظام آماری، جنسش سیاست‌گذاری دارد.

دکتر گودرزی در تبیین مفهوم «کارآمدی نظام آماری» گفت: کارآمدی مفهومی نزدیک به بهره‌وری است، اما یکی نیست. بهره‌وری بیشتر جنبه سازمانی دارد، در حالی که کارآمدی وجه حاکمیتی و عمومی پیدا می‌کند. بهره‌وری وقتی در عمل محقق شود، تبدیل به کارآمدی می‌شود. کارآمدی نظام آماری زمانی معنا پیدا می‌کند که همه ارکان آن از جمله مرکز آمار، هیئت دولت، مجلس شورای اسلامی و کمیسیون‌های تخصصی نگاه درست به آن داشته باشند. ما قوانین خوبی داریم. اگر مجلس قانون خوب می‌گذارد، باید بر اجرای آن نظارت کند؛ اگر دولت حمایت می‌کند، باید هوشمندانه باشد. صرف اعلام حمایت، بدون رعایت مرجعیت آماری مرکز آمار، کارآمدی ایجاد نمی‌کند.

وی افزود: در دولت چهاردهم، توجه ویژه‌ای از سوی هیئت دولت، رئیس‌جمهور و سازمان برنامه و بودجه به مرکز آمار صورت گرفته و این روند نشانه‌ای از حرکت به سمت کارآمدی است.

دکتر گودرزی در بخش دیگری از سخنانش به خطر داده‌های جعلی و تحلیل‌های نادرست اشاره کرد و گفت: همان‌طور که علم داده و یادگیری ماشین فرصت‌های زیادی ایجاد کرده، با چالش‌هایی هم روبه‌روست. برخی از داده‌ها حاصل رفتار ربات‌هاست نه انسان‌ها. اگر این داده‌ها بدون دقت تحلیل شوند، تصمیم‌گیر را گمراه می‌کنند. باید مراقب بود تا داده‌های ساختگی مبنای سیاست‌گذاری رسمی قرار نگیرند.

او تأکید کرد: نظام آماری باید درست کار کند تا نظام برنامه‌ریزی بتواند برنامه درست تدوین کند، و سپس نظام اجرایی کشور هم بر پایه آن عمل نماید. این سه سطح باید به هم متصل باشند تا تصمیم‌گیری مؤثر شود.

به گفته دکتر گودرزی، در سال جاری تقریباً تمام استان‌ها برنامه‌های مفصلی در حوزه آمار و برنامه‌ریزی برگزار کرده‌اند که نشانه‌ای از رشد توجه به داده در کشور است.

رئیس مرکز آمار ایران ادامه داد: داده باید به موقع منتشر شود و اثرگذار باشد. اگر آماری دیگر کارکرد ندارد، باید جای آن آمار جدید تولید شود. تولید صرفِ داده، هدف نیست؛ تولید داده درست و مؤثر هدف ماست.

وی با تأکید بر نقش دانشجویان تصریح کرد: دانشجوی آماری که حاضر نیست در یک سرشماری شرکت کند، هنوز مفهوم واقعی آمار را درک نکرده است. باید در صحنه باشند تا با فرایند جمع‌آوری داده آشنا شوند.

دکتر گودرزی اعلام کرد: مرکز آمار آماده همکاری گسترده با انجمن آمار و دانشگاه‌ها برای میدانی‌تر شدن آموزش و پژوهش آماری است.

رئیس مرکز آمار با اشاره به شصتمین سال تأسیس این مرکز گفت: مسیر تازه‌ای را آغاز کرده‌ایم. ما استقلال حرفه‌ای را حفظ کرده‌ایم و در عین حال، به سمت هوشمندی و انعطاف‌پذیری حرکت می‌کنیم. ایده‌ای که دنبال می‌کنیم، ایجاد شبکه‌ای از بخش‌های آماری دستگاه‌هاست تا نظام آماری کشور هم‌راستا، هم‌گرا و هم‌افزا شود.

وی افزود: کارآمدی نظام آماری، ابعاد فردی، سازمانی، نهادی و رفتاری دارد. ما در مرکز آمار تلاش می‌کنیم با همکاری دستگاه‌ها مشکلات را حل کنیم، یاد بگیریم و شنونده باشیم تا پاسخ‌های درست و قابل اعتماد ارائه دهیم. می‌خواهیم به دستگاه‌ها کمک کنیم داده‌های درست تولید و منتشر کنند تا تضاد آماری کاهش یابد.

دکتر گودرزی با اشاره به تجربه موفق سرشماری کشاورزی و برنامه پیش‌رو برای سرشماری نفوس و مسکن گفت: جهان دیگر به آمار ۱۰ساله تکیه نمی‌کند. ما هم باید به سمت سرشماری ترکیبی برویم؛ یعنی استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی دستگاه‌ها مثل ثبت احوال، مالیات، املاک، آموزش‌وپرورش و غیره. این مدل در شورای عالی آمار تصویب شده و امسال اجرا می‌شود.